شریعتی: راه مقابله با استعمار زبانی ترجمه است، ترجمه جنبش رهایی بخش است - وبسایت دانشجویی

احسان شریعتی در این نشست با عنوان در نسبت تفکر و ترجمه یا ترجمه می تواند جای تفکر بنشیند؟ سخنرانی خود را شروع کرد و گفت: تنوع زبان ها و تنوع ترجمه از یک انتقال زبان به زبانی دیگر شروع می شود اما مهم این است که زبان، زبان انسانی است که تفاوتش با زبان حیوانات در نمادین بودن آن است و انسان با کلمات خودش را بیان می کند و تنها احساس و عکس العمل نیست، بلکه محل بیان اندیشه است.

وی اضافه نمود: بنابراین زبان اولا ماهیتی انسانی دارد و خواست انسانی است و به عنوان محل اندیشه از چارچوب ها و قواعدی استفاده می کند که بین انسان ها مشترک باشد. از همین جاست که مشکل ایجاد می شود. اولا وقتی ما یک زبان خاص خودمان را بیان می کنیم، مبانی و اندیشه ای که عام است را بیان می کنیم. بنابراین در زبان می توانیم فردیت خویش را از دست بدهیم.

شریعتی یادآور شد: اما هر زبانی انعکاس جهان و جهان زیست و عالمی در قالب کلمات است. بنابراین زبان به تعبیر هایدگر خانه یا منزل وجود انسان است، یعنی انسان با دیگران با وساطت زبان وجود دارد و وجود روانی فردی ـ تاریخی ـ اجتماعی یا به طور کلی فرهنگی ـ تاریخی به شکل پیشینی است. یعنی زبانی که به ما می رسد و از آن استفاده می کنیم محصول یک تجربه مشترک انسان هاست که چارچوب هایی را برای ما بوجود می آورد.

شریعتی در ادامه اضافه نمود: هستی و وجود زبان بیانگری نقش زبان را نشان می دهد و از طرفی محدودیت هایی که می تواند برای مان داشته باشد به همراه می آورد. انسان حیوانی است که با زبان و اندیشه و رابطه تعریف می شود و مجموعه این رفتارها در قالب با دیگران بودن مبادله می شود، با گفتار شروع می شود و این گفتار هنگامی که به صورت عمومی است سخن اصیل ریشه ای نیست بلکه آن سخن اصیل ریشه ای با سکوت بیان می شود. اما در همین جا در ابعاد الهیاتی و هستی شناسی می بینیم ترجمه چگونه خودش را نشان می دهد. مثلا در مبحث وحی هنگاهی که خدا با زبان وحی با انسان سخن می گوید یا سخنش ترجمه می شود، در واقع یک عمل ترجمه صورت می گیرد.

وی گفت: بنابراین زبان خدایی با یکی از زبان ها ترجمه می شود. در نسبت انسان و هستی هم همین ترجمه شکل می گیرد. اما نسبت انسان با هستی به شکل گفت وگویی انجام می شود و می بنیم که آدمی در شکل وجودی در واقع یک شبکه ای از ارتباطات و کنش ها را بوجود می آورد که جهان معنایی و زبان شکل می گیرد.

به گفته شریعتی، نکته دیگر در نسبت با دیگران است، یعنی زمانی که ما با دیگران گفت وگو می کنیم و این گفت وگوها به شکل ارجاعی با دیگری است. این ریشه در زبان من ندارد، بلکه ریشه در فهم دیگران دارد. در اینجا زبان اصیل یا وجدان نیست، بلکه زبان افکار عمومی است که حرف همدیگر را به همدیگر پاسخ می دهند و ریشه در همدیگر دارند. اینجا محدودیت خودش را هم نشان می دهد یعنی نمی تواند تمامیت من یا خود ویژگی من را نشان دهد. اما اندیشه ناگزیر باید در کلمات بیان شود و هنگامی که نتواند کلمه را پیدا کند اندیشه هنوز مخدوش است.

این استاد فلسفه توضیح داد: اینها بحث از زبان و انواع زبان است و یکی از آن ها غیر واژگانی، مانند زبان هنر است. اما بحث ما درباره ترجمه است. ترجمه به تعبیری مادر همه زبان هاست. یعنی خود زبان ها منشاشان بر ترجمه ای است که انسان از هستی دارد و مفهوم ترجمه در زبان های لاتین یعنی بردن به فراسو، عمل انتقال اولین معنای آن است. اما وقتی انتقال صورت می گیرد. مترجم خیانتی انجام می دهد. یعنی از متن اصیل دور می شود و به زمین دیگری می نیشند. بنابراین در اینجا انتقال و خیانت و نوآفرینی در عمل ترجمه انجام می شود. این مفهوم خیانت در زبان فرانسوی یک معنای افشا کردن هم می دهد.

وی اضافه نمود: در واقع یک عمل ترجمه در راستای یک سنت فلسفی انجام می شود. در حالی که در زبان های لاتین مفهوم انتقالی بیشتر است. بنابراین ترجمه ضروت دارد به دلیل اینکه باید بفهمیم و بازآفرینی کنیم و رخدادهای بزرگ فرهنگی و انقلاب های فکری هنگامی بوده است که ترجمه شده است. الان در ایران پس از انقلاب به تعبیر شایگان، ما از یک دوره تعیطلات تاریخی درآمده ایم و به یک هبوط افتادیم. به این معنی که باید از خواب غفلت بعضیزیم. می بینیم نهضت ترجمه در ایران رشد کرده و کیفیت ترجمه های قبل و بعد از انقلاب قابل مقایسه نیستند.

وی با اشاره به مسائل ترجمه ها گفت: اول اینکه به جای اینکه متون اصلی کلاسیک ترجمه شود حاشیه ها و کتبی که بیشتر برای تدریس دانشگاهی است ترجمه می شود. نکته دوم این است که این ترجمه ها دارای زبانی جا افتاده و غنی نیست. چون ما با سنت خودمان در گسست هستیم. چون ما با متونی که در زبان خودمان وجود دارد زیاد آشنا نیستیم و گسست داریم.

شریعتی تاکید کرد: بنابراین در گسستی که داریم، ترجمه می کنیم و یک نوع زبان ترجمه ای بدون بازبینی واژگان اصلی فلسفی صورت می گیرد که الکن بودن و نارسا بودن آن از اینجا ناشی می شود. نکته دیگر اینکه در ترجمه ها همیشه متوجه متفکران غربی هستیم و از تمدن های مجاور و هم سرنوشت کمتر دیالوگ و ترجمه داریم. نکته دیگر در ترجمه هایی که انجام می دهیم در ادامه ضرورت ترجمه که گفته شد به تعبیر دریدا باید بدانیم که همه چیز قابل ترجمه است و هیچ چیز قابل ترجمه نیست. یعنی اینکه آن متن اصلی با آن چیزی که در زبان اصلی مطرح شده است منعکس نخواهد شد. در نتیجه گاه در واژگان فلسفی باید اصل متن را نگه دارید و تکینگی آن را از دست ندهید. مثلا وقتی واژه دموکراسی به مردم سالاری ترجمه می شود، آن دموس نیست بلکه مردم چیزی متفاوت است.

وی یادآور شد: بنابرانی در ترجمه نیازمندیم که اصل مفهومی واژگان علمی را حفظ کنیم، در عین حال که داریم تلاش می کنیم که آنها را جایگزین کنیم. اصل اول این بود که باید همیشه ترجمه کرد و ترجمه مادر زبان است و ترجمه همیشه در حضور همه زبان ها در آن واحد انجام می شود. و هر ترجمه ای که می شود یک عمل آزادی بخشی انجام می شود و به یک محل و تمدنی دیگر تحویل می شود. بنابراین ترجمه یک عمل آزادی محور و رفع استعمار است.

به گفته شریعتی، گویی زبان فکر و فلسفه فقط یونانی است. بعضی از زبان های هند و اروپایی توانایی انتقال انتزاعی دارند و این موجب اقتدار و استعمار زبان های دیگر است و راه مقابله با این استعمار ترجمه است. بنابراین برخلاف تصور اینکه بعضی از زبان ها این استعداد را ندارند، نهضت ترجمه خلاف این را نشان می دهد و این نژادگرایی بی پایه است و نهضت ترجمه می تواند یک جنبش رهایی بخش باشد.

او گفت: ترجمه عنوان آشناسازی ذات زبان و آزادسازی ما از قالب ها و زنگارها و سوتفاهمات مانند اختلاف بر سر انگور بین فارس، ترک و عرب و رومی است که چگونه حل می شود؟ اصولا این اختلافات زبانی که در عهد قدیم وجود دارد است که ضرورت ترجمه در آنجا پیش آمد و برای فهمیدن باید ترجمه می کردند و در این عمل بازآفرینی و خلق و تلاش فکری صورت می گرفت. یا داستان مولوی مثالی است که زبان و ترجمه چگونه می تواند منشا شر و خیر در صلح و جنگ و تفاهم انسان ها باشد و نقش مهمی که مترجم در ایجاد یک شناسایی دیگری در شکل گفت وگویی و بین الاذهانی دارد. یعنی تفاهم بین الاذهانی که برای فرا رفتن از شرایط بابلی ضروری است. این تنوع و تفرقه زبانی نهایتا با ترجمه به معنای استعلایی با یک صاحب دلی که صد زبان باشد و فراتر برود حل می شود.

شریعتی اضافه نمود: یعنی این زبانی که داریم اثری از تجربه زیسته است و این چگونه می تواند خودش محل سوتفاهم شود. بنابراین اینها مسئولیت هایی است که ترجمه دارد. ما ناگزیر باید با ترجمه بیاندیشم اما این ترجمه باید از خویش باشد. یعنی از منابع خود باشد چون زبان مقصد و منشا باید روشن باشد که به کجا می خواهد بنشیند و ریشه در چه معادل هایی می خواهد پیدا کند. اگر نتوانیم مفاهیم خودمان را ترجمه کنیم چگونه می توانیم از فرهنگ های دیگر ترجمه کنیم؟

میثم محمدامینی در این نشست سخنرانی خود را با موضوع نگاهی به رابطه ترجمه متون فلسفی و تفکر از منظر نظریه معنای استنباط گرایانه ارائه کرد و با طرح این سوال که آیا ترجمه متونِ (کلاسیک یا تخصصیِ) فلسفه غرب توانسته به پرورش تفکر فلسفی کمک کند؟ گفت: در این مبحث قصد دارم قدری درباره معنای این پرسش و امکان پاسخگویی به آن بحث کنم. نخست در چارچوب نظریه محاسباتیِ ذهن درباره رابطه تفکر و ترجمه بحث خواهم کرد. طبق نظریه محاسباتیِ ذهن تفکر عبارت است از محاسبه، و منظور از محاسبه، دستکاری(manipulation) نمادها (عبارات زبانی) صرفاً بر اساس ویژگی های صوری (نحوی) است. اگر نظریه محاسباتی را بپذیریم، ترجمه را می توان نوعی تفکر به شمار آورد. اما ایرادهای مشهوری به این نظریه وارد است، از جمله استدلال اتاق چینی سرل. از شکل تغییریافته ای از همین استدلال می توان برای دفاع از این موضع استفاده کرد که ترجمه مستلزم تفکر و فهم (حتی برای مترجم) نیست.

او اضافه نمود: در بخش دوم مقاله، با بهره گیری نظریه معنای استنباط گرایانه همین مسئله را بررسی خواهیم. در بحث از محتوای التفاتی و معنا به طور کلی، دو رویکرد مبنایی را می توان از هم متمایز ساخت: بازنمایی گرایی و استنباط گرایی. اختلاف این دو نوع رویکرد عمدتاً در ترتیب تبیینی(Order of Explanation) متفاوتی که برای توضیح پدیده های مشابه (مسائل مربوط به حالات التفاتی یعنی معنا و محتوای ذهن) مناسب تشخیص می دهند، بروز می یابد. آموزه اساسی بازنمایی گرایی قائل شدنِ اولویت تبیینی برای مفهوم بازنمایی است. از این رو در نظریات معنای بازنمایی گرایانه مفاهیم صدق و ارجاع مفاهیم پایه ای تلقی می شوند. در مقابل، در رویکرد استنباط گرایانه برای مفهوم استدلال(Reasoning، دلیل آوری) یا استنباط(Inference) اولویت قائل می شوند.

این محقق ادامه داد: در همین چارچوب، بعضی ملاحظات نظریِ پایه ای را بیان خواهیم کرد، از جمله تمایز تعادل(equivalence، هم ارزی) معنایی و کارکردی. بر همین اساس بحث خواهیم کرد که برای ارزیابیِ دقیق ترِ اثربخشی ترجمه متون فلسفی به فارسی، ضروری است حساب ترجمه متون فلسفی ای که برای مخاطب عام و غیرمختصص نگاشته می شوند و متن های کلاسیک و تخصصی سوا کنیم. ترجمه متون عمومی در همیشه اثرات مثبتی در ارتقاء فرهنگ عمومی دارند. اما در مورد ترجمه متون کلاسیک و تخصصی از این ادعا دفاع خواهیم کرد که میزان اثربخشی متون ترجمه شده فلسفه غرب را بر اساس کیفیت و کمیت ادبیات ثانوی ای سنجید که دانشجویان و متخصصان فلسفه پیرامون این متن ها پدید می آورند: از نوشته های مروری و ترویجی در معرفی این آثار گرفته تا پایان نامه ها و مقاله های پژوهشی.

محمد امینی در پایان گفت: تا زمانی که سطح پایان های دانشجویی و مقاله های پژوهشی ای که به فارسی نگاشته می شود در سطح فعلی است، ترجمه متن های دست اول و تخصصیِ فلسفی، به ویژه متن های جدیدتر که ارزش ادبی و تاریخی مهمی ندارند کار چندان ثمربخشی نیست.

مزدک رجبی نیز در ادامه درباره دو نگاه توأمان: ضرورت بررسی اهمیت ترجمه آثار فلسفی و نقد ترجمه به منزله جایگزینی برای تفکر سخن گفت و اضافه نمود: مرکز ثقل تجربه زیسته ایرانیان در دست کم دو سده گذشته، همیشه مواجهه با جهان جدید بوده و وجه فرهنگی و در رأس آن وجه فکری این مواجهه درهم تنیده با پدیده ای به نام ترجمه آثار و متون فلسفی، ادبی، هنری، فرهنگی و علوم انسانی، اجتماعی از زبان های اروپایی به زبان فارسی رقم خورده است. درباب نیازمندی به ترجمه متون در راستای فهم ژرف تر جهان جدید و نیز فهم فرایند و چگونگی تکوین و دگرگونی های خود ترجمه از شروع تا به امروز هیچ تردید نیست؛ ولی ترجمه به مثابه پدیده ای فرهنگی و فکری پیامدهایی دامن گستر و اغلب پنهان و نادیده گرفته شده در عرصه حیات فرهنگی و فکری ایرانیان به ویژه ایرانیان تحصیل کرده و دانشگاهی و فرهنگی برجای گذاشته و می گذارد که به آن ها نیز باید توجه کرد. یکی از مهم ترین آثار و عوارض پدیده ترجمه و مترجم در ایران معاصر ترجمه به منزله رویدادی مرزی است که از آن به آزمودن شیوه های فکری جهان جدید تعبیر می کنم. چرا به رویدادی مرزی تعبیر می شود؟ ترجمه در ایران معاصر در سطوح ژرفی جای تفکر را اشغال کرده و البته ترجمه ـ تفکر پدیده ای مرزی است که در مرز میان این دو می ایستد و هویت یابی می شود.

او با بیان اینکه از دوره حکومت پهلوی و به ویژه از دوره پهلوی دوم تا به امروز ترجمه جای تفکر را اشغال کرده است توضیح داد: هم خود مترجمان و هم آثارشان نیروی اثرگذار فرهنگی قابل توجهی بوده اند که البته پدیده ای مهم و قابل بررسی است و به همین اعتبار باید بررسیده شود. در این نوشته ضمن بررسی خود این پدیده و ویژگی مرزی بودنش به این پرداخته خواهد شد که چرا و چگونه ترجمه، تفکر نیست؛ هر چند برای حیات فکری ایران ضروری است و می تواند ما را به مرزهای تفکر اصیل نزدیک سازد. معیارهای تفکر اصیل چیست؟ در این نوشتار توضیح داده خواهد شد. یک وجه ترجمه ـ تفکر وجه مخرب آن است. البته تنها و تنها به اعتبار تفکر؛ پدیده ذهنیت ترجمه ای چنان پردامنه است که حتی بسکمک از تالیف ها و کتاب سازی های دانشگاهی و غیردانشگاهی نیز ماهیت ترجمه ای داشته و دارند. یک نگاه نه تنها این پدیده رخ داده را مذموم نمی انگارد بلکه پافشاری می کند که شرایط هستی شناسانه ما تا اطلاع ثانوی ترجمه ـ تفکر را ایجاب می کند. وجه دیگر این پدیده هویت مرزی آن است که دورگه است، یعنی هم ویژگی های ترجمه را دارد و هم برای تفکر زمینه چین است. در این نوشتار به این وجه دوم نیز پرداخته خواهد شد.

رجبی یادآور شد: تلاش من جهت فهم این پدیده در دو جهت است: نخست، چگونگی تکوین این پدیده به منزله موجودی که مانند هر موجود دیگری باید پیدایش و آفرینش ریخت و مفصل بندی (فرم) اجتماعی ـ فکری آن را توضیح داد؛ دوم، توضیح چگونگی نسبت این پدیده به مثابه خرده گفتمانی در حیات فرهنگی ایران معاصر با نیروهای قدرت. مراد از نیروهای قدرت نه لزوما و تنها قدرت سیاسی که قدرت در بروز و ظهورهای اجتماعی و فرهنگی آن است که پنهان تر و نهانی تر از قدرت های سیاسی و اقتصادی هستند و عمل می کنند. با نقد رادیکال این نگاه متذکر خواهم شد که اگر ما دهه هایی دیگر همچنان به صرف ترجمه ادامه دهیم هرگز تمهیدی برای ورود به تفکر رخ نخواهد داد. مادام که نیروی زنده تفکر تکوین نیابد. این که چرا و مهم تر از آن چگونه تفکر رخ نمی دهد نکته ای ویژه است که در این نوشته، وجهی از آن آشکار خواهد شد. البته به هویت مرزی ترجمه هم پرداخته خواهد شد تا آشکار شود که ترجمه نیرویی فکری، هرچند کم اثر، نیز بوده و حیات فکری و دانشگاهی ایران معاصر برای بازاندیشی متأملانه خود نمی تواند و نباید بررسی مستقل این پدیده را نادیده بگیرد.

مجید پروانه پور نیز در ادامه سخنرانی خود را به خوانشی انتقادی از تز تفکر/ترجمه مراد فرهادپور با تکیه بر هرمنوتیک گادامری (چگونه توجه یک نسل به مسائل فلسفی معاصر خویش، به تولد نسلی از مترجمان منجر گشته است؟) اختصاص داد و گفت: مراد فرهادپور در مقاله ای با نام تفکر/ترجمه به مفهوم ترجمه نوعی شمول یا کلیّت بلاوجه می دهد که به نوبه خود باعث ناکارآمدی این مفهوم، ولو در مقام استعاره، برای رویارویی سازنده با سنت فلسفه غربی و شرقی به قصد پاسخ گویی به ضرورت های تفکر نوین در ایران معاصر می شود. اگرچه بی شک دغدغه های فرهادپور متوجه ضرورت بازاندیشی و روزآمدسازی ساختارها و ساحت های آن تفکر فلسفی است که از گذشته خود و دیگری میراث برده ایم، او در توجه و رسیدگی به ضرورت های انضمامی تز تفکر/ترجمه نه به جزئیات موضوع توجه می کند، نه مواجهه ای عمیق با سنت گادامری دارد که زیربنای بحث اوست. در نتیجه، بحث و تزش نیز آنچنان که باید روشنگرانه و باریک بینانه از آب در نمی آید.

او با بیان اینکه مقاله اش دارای دو بخش و یک ضمیمه است گفت: در بخش نخست به مقاله تفکر/ترجمه مراد فرهادپور می پردازم، تا نشان دهم که نگاه او به مقوله ترجمه دچار نوعی شتاب زدگی در خوانش سنت هرمنوتیک گادامری است، به ویژه آنجا که گادامر نیز ترجمه را هم در معنایی بسیار وسیع در نظر می گیرد و هم آن را به شرایط پیوند می زند و این دقیقاً همان کاری است که فرهادپور در مقاله خود می کند. در این راستا قصد دارم نشان دهم چگونه ترجمه بدان معنایی که فرهادپور از آن مراد می کند در نهایت چیزی جز تفسیر و فهم نیست و چگونه فرهادپور ضمن توجهی ویژه و مهم به موضوع ترجمه متون غربی، بحث خود را مبتلا به شمولی چنان فراگیر و انتزاعی می کند که خواه ناخواه به ناکارآمدی آن می انجامد زیرا با این درجه از انتزاع و فراگیری، بحث او همچنان که در مورد تمام تاریخ های فکری (و نه فقط تاریخ فکر فلسفی ایرانی) مصداق می یابد، مانعی می شود بر سر راه بسط نگرش انضمامی خود او به ضرورت های تفکر فلسفی در ایران معاصر. در این زمینه، به ویژه بر مفهوم ترجمه در حقیقت و روش گادامر تکیه خواهم کرد تا نشان دهم که فرهادپور از کدام یک از امکانات تز خود غفلت ورزیده است. این غفلت را نخست به ویژه محصول عدم توجه او به نسبت عموم و خصوص من وجه میان دو کلیِترجمه و تفسیر و در ادامه محصول توجه غیرانتقادی و شتابزده او به نگاه خاص گادامر به ترجمه دانسته ام که باعث رواج این نگرش شده که می توان ترجمه را به معنایی بسیار کلی در نظر گرفت و ترجمه را نوعی تفسیر دانست.

پروانه پور گفت: تلاش می کنم نشان دهم که در ذیل توجه دقیق به نسبت عموم و خصوص من وجه میان دو کلیِ یاد شده به چهار گزینه می رسیم: 1) بعضی ترجمه ها، تفسیرند؛ 2) بعضی ترجمه ها، تفسیر نیستند؛ 3) بعضی تفسیرها، ترجمه اند؛ و 4) بعضی تفسیرها، ترجمه نیستند. ثمره توجه به این چهارگزینه چنین است: گفتن آنکه ترجمه را می توان به معنایی بسیار کلی در نظر گرفت، مادامی که در پیوند با موارد جزئی مورد کنکاش قرار نگیرد، یک کلی گویی انتزاعی و بی ثمر خواهد بود.

این محقق در ادامه به بخش دوم مقاله خود که بخش نسبتاً تاریخی مقاله را می سازد اشاره کرد و اضافه نمود: در این بخش بر این موضوع متمرکز خواهم شد که چگونه فرهادپور می توانست با تکیه بر تجارب خود و همکاران اش در مجله ارغنون به خوبی نشان دهد که مواجهه با متون غربی و ترجمه آنها هم راهگشا بوده و هم راهبند. راهگشایی آن از یک سو به واسطه تلاش فلسفی مترجمان بوده که موجب غنای فلسفی و زبانیِ زبانِ فارسی شده است و از سوی دیگر به نادیده دریافت تلاش های فکری در ایران (مثلاً روشنفکری دینی، سنت گرایی، تز امتناع تفکر سید جواد طباطبایی و غیره که خود محصول آشنایی با سنت غربی از مجرای ترجمه متون غربی هستند) و به کنار افکندن آن ها صرفاً با انتقادهایی شتابزده شده است؛ این به نوبه خود ضمن مسدود ساختن ساحت بحث و دیالوگ فلسفی، راه را برای ترجمه های مغشوش از متون غربی باز می کند. پرسش این بخش آن خواهد که در فضایی که به اذعان خود فرهادپور در مقاله یادشده هنوز یک مجموعه آثار منقح با ترجمه ای شایسته از متون کلاسیک فلسفی ابن سینا یا فارابی وجود ندارد، چرا شاهد روی آوردن نسل هایی هرچه جوان تر (مترجمینی با سن بیست تا سی سال) به ترجمه متون کلاسیک غربی هستیم. به نظر می رسد بتوان دوره نخست مجله ارغنون را که به ترجمه متمرکز متون غربی اختصاص داشت، دردنشانِ شرایط چندپاره تفکر/ترجمه در ایران معاصر دانست. در این راستا به انتقادهای فرهادپور به بابک احمدی و نقش هردوی آن ها و همراهان شان در رواج گرایش جوانان به ترجمه متون غربی (متونی سخت که عمدتاً از راه زبان واسط که همانا انگلیسی باشد به زبان فارسی بازگردانده شده اند و همچنان هم می شوند) توجه خواهم کرد تا نشان دهم که نه بهره مندی از الگوهای تفسیری برای خوانش متون سنتی شرقی یا غربی و نه حتی ترجمه تمام متون غربی از زبان اصلی آن ها، به تنهایی راهگشای تفکر نمی تواند بود.

پروانه پور در پایان گفت: در این بخش پایانی، با بازگشت به خوانش گادامر از زبان و نقش آن در نسبت با انسان و جهان نشان خواهم داد که اگر سنت تفکر را سنتی انسانی و جهان روا بینگاریم آنچه گذشته تفکر یا سنت غربی می نامیم نیز به یک معنا بخشی از سنت انسانی ما خواهد بود و تفکر که همیشه خواهی نخواهی وجهی ترجمانی داشته، دارد و خواهد داشت، محدود و منحصر به یک حوزه یا سنت فلسفی/ زبانی خاص باقی نخواهد ماند. نتیجه آن که، بنا به فهم گادامری، می توان ادعا کرد که فیلسوف هماره مترجم بوده و بر سفره تفکر سنت خودی و سنت دیگری نشسته است و این محدود و منحصر به هیچ حوزه فکری نیست. ضمیمه پایانی مقاله نیز بخشی از تجربیات من به عنوان دبیر علمی فصلنامه علمی-پژوهشی کیمیای هنر است که قصد دارم طی آن و در تکمیل بحث خود به بررسی شرایط نگارش مقالات علمی در زمینه هنر بپردازم و به صورت خیلی مختصر نشان دهم که چگونه نگاه غالب بر فضای مقاله نگاری آکادمیک ما، همچنان عمدتاً نگاهی متأثر از ترجمه متون غربی است. این پژوهش با تمرکز بر سنت فکری هرمنوتیک گادامری هدایت شده است و رویکرد نظری آن نیز در زیرمجموعه مطالعات ترجمه قرار می گیرد.