تلسکوپ 3.4 متری رصدخانه ملی ایران چشم بر عالم گشود - وبسایت دانشجویی

طرح رصدخانه ملی ایران نخستین طرح کلان علمی کشور در حوزه علوم پایه است که پژوهشگاه دانشهای بنیادی با تکیه بر دانش و فناوری بومی شده و با حمایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سازمان برنامه و بودجه به اجرا در آورده است. این طرح ،گام مهمی در توسعه نجوم و کیهان شناسی رصدی و ایجاد و توسعه فناوری های مرتبط به آن در بخش اپتیک، مکانیک و کنترل محسوب می گردد.

اولین نور شروع مجموعه ای از فعالیت­ هاست که هدف از آنها شناخت رفتار اپتیکی، کنترلی و مکانیکی تلسکوپ و سنجش ویژگی های اصلی تلسکوپ نظیر ابعاد لکه نوری در کانون و قابلیت کنترلیِ آن مانند هدف گیری و رهگیری تلسکوپ و بعلاوه عملکرد اپتیک فعال است. این فرآیند با انجام تنظیمات نهایی تلسکوپ و تجمیع نرم افزارها به بهره برداری علمی از تلسکوپ منتهی می گردد.

داده های تصاویر اولین نور نشان می­ دهد که تلسکوپ در ابتدای فرآیند، کیفیت تصویر 0.8 ثانیه قوسی منطبق بر دید نجومیِ میانه سایت رصدی گرگش را در کانون اصلی و در گستره میدان دید 2 دقیقه قوسی فراهم می نماید. تصویر سیستم جفت کهکشان برخوردی Arp 282 در فاصله 320 میلیون سال نوری برای ثبت اولین نور جسم فراکهکشانی نشان دهنده قابلیت­های فنی این تلسکوپ در نخستین شب رصد فنی است. تصاویر اولین نور این تلسکوپ انسجام مجموعه های اپتیک، مکانیک، سخت افزار و نرم افزار کنترل در یک پیکربندی متشکل از ده ها هزار قطعه مکانیکی و الکترونیکی را نشان می دهد. در حال حاضر تلسکوپ اجرام آسمانی را با دقت بهتر از یک ثانیه قوسی (در زمان نوردهی10 دقیقه) رهگیری می نماید که به مراتب بهتر از اندازه مشخص شده در اسناد طراحی است. بعلاوه سامانه اپتیک فعال بطور مطلوب قابلیت حذف ابیراهی های اپتیکی به وسیله تغییر شکل آینه اولیه و جابجایی آینه ثانویه را به نمایش گذاشته اند.

طرح رصدخانه ملی ایران از سال 1381 با شروع مطالعات مکان یابی شروع شد و از سال 1388 در راستا طراحی نهاده شد. این طرح با پشت سر گذاشتن پیروز طراحی تفصیلی در سال 1396 وارد مرحله ساخت شد و با وجود دشواری های مالی، راستا اجرای آن ادامه یافت و با وجود همه گیری ویروس کووید 19 ساخت و نصب محفظه تلسکوپ در سال 1399 و نصب و راه اندازی سازۀ تلسکوپ در خرداد ماه سال 1400 به انجام رسید.

ساخت و راه اندازی سامانۀ پیچیده لایه نشانی در سال 1401 به اتمام رسید تا شیشه های صیقل داده شده به آینه تبدیل شوند. این سامانه بزرگترین سامانه لایه نشانی در شرایط خلا بالاست. با انتقال و نصب آینه اولیه و ثانویۀ تلسکوپ، مهمترین و حساس ترین مرحلۀ اجراییِ این طرح به انجام رسید تا در مهرماه 1401 بر اساس برنامه مشخص شده قبلی نورگیری این تلسکوپ محقق گردد.

تلسکوپِ اصلی رصدخانه ملی ایران، تلسکوپ اپتیکی با قطر آینۀ اصلی 340 سانتی متر (وزن 4000 کیلوگرم) و آینۀ ثانویه 60 سانتی متر از ترکیب اپتیکی کاسگرین و سازه مکانیکی از نوع سمتی-ارتفاعی بهره مند است. این ترکیب برای اغلب تلسکوپ­های با ابعاد میانه تا بسیار بزرگ در سال های اخیر بکار گرفته شده است. این تلسکوپ از آخرین فناوری ها در کنترل حرکت محورها و بعلاوه کنترل آینه اولیه و ثانویه استفاده می­کند. وزن سازه تلسکوپ حدود 90 تن است.

در سال 1401 تکمیل روکش آسفالت جاده اختصاصی رصدخانه ملی ایران به طول 11.5 کیلومتر و بعلاوه خط انتقال برق و فیبرنوری به قله 3600 متری گرگش انجام شد.

پژوهشگاه دانشهای بنیادی بر ضرورت اهتمام و حوصله در برنامه­ ریزی و اجرای طرح های بزرگ علمیِ مشابهِ رصدخانه ملی ایران تاکید می نماید. طرح هایی که به علت ناشناخته های فنی و اجرایی و بعلاوه به لحاظ وسعت عملیات فنی و مهندسی، به پیگیری طولانی احتیاج دارند. چنین طرح هایی منشاء تحولات مهم در علم و فناوری و صنایع در کشور هستند.

پژوهشگاه دانش های بنیادی از همه دستگاه های اجراییِ حامی، سازمان ها، شرکت های خصوصی و دولتی و بعلاوه از مدیران و اشخاص حقیقی که در اجرای این طرح مشارکت کردند، قدردانی می نماید.