بخشی از تاریخ معاصر ایران در گورستانی متفاوت ، داماد خیّر شاه، فروغ فرخزاد، ملک الشعرای بهار و...اینجا آرمیده اند - وبسایت دانشجویی

خبرنگاران - حسن حسن زاده: بعد از فوت علی خان ظهیرالدوله، داماد ناصرالدین شاه در سال 1303 نام گورستان قدیمی محله امامزاده قاسم(ع) هم تغییر کرد. گورستانی که مدفن ساکنان قدیمی این آبادی کوچک شمال تهران بود، پس از تدفین داماد ناصرالدین شاه به ظهیرالدوله تغییر نام داد و به تدریج به محل دفن چهره های شناخته شده عرصه ادب، فرهنگ و هنر معاصر ایران تبدیل شد.

قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

دسترسی به این گورستان سخت نیست. کافی است با گذر از سربالایی خیابان دربند، خودتان را به کوچه ظهیرالدوله برسانید. در میانه راه، در فلزی این گورستان جلب توجه می نماید. روی کاشی فیروزه ای سردر گورستان نوشته شده : آرامگاه صفا ظهیرالدوله. اما این گورستان تنها مدفن ظهیرالدوله داماد ناصرالدین شاه نیست. اگر چند دقیقه ای لابه لای سنگ قبرهای قدیمی آن قدم بزنید، نام های آشنای بسیاری که در تاریخ معاصر ایران درخشیده اند توجه تان را جلب خواهند کرد. با وجود این، آخرین تدفین در آرامگاه ظهیرالدوله سال 1359 انجام شد.

ظهیرالدوله که بود؟

اگرچه چهره های نام آشنای بسیاری در این گورستان به خاک سپرده شده اند، اما نام ظهیرالدوله روی سر در آن حک شده است؛ به عبارتی این گورستان با نام علی خان ظهیرالدوله وزیر تشریفات دربار ناصرالدین شاه شناخته می گردد. ظهیرالدوله چنان مورد اعتماد ناصرالدین شاه بود که علاوه بر وزارت تشریفات، از سوی شاه حکمران تهران، مازندران، همدان، گیلان و کرمانشاه شد و حتی شاه قاجار دخترش فروغ الدوله را هم به عقد او درآورد. اما آنچه نام ظهیرالدوله را در تاریخ معاصر برجسته می نماید، فعالیت های خیرخواهانه او و همسرش پس ازآشنایی با صفی علیشاه عارف بزرگ و نامدار اصفهانی است. ظهیرالدوله در 20 سالگی و زمانی که صفی علیشاه به تهران آمد، با او ملاقات کرد و شیفته عرفان و مسلک این عارف شد. او و همسرش که از زنان باسواد و هنرمند آن دوران بود، ثروت خود را در راه خدا خرج کردند. تا جایی که معروف است ظهیرالدوله در اواخر عمر با هنر ابریشم دوزی و فروش محصولات خود در بازار تجریش روزگار می گذراند.

آرامگاه مشاهیر

پس از درگذشت ظهیرالدوله در سال 1303، او را در گورستان قدیمی آبادی امامزاده قاسم(ع) دفن کردند. پس از تدفین ظهیرالدوله بود که این گورستان قدیمی به محل دفن چهره های سرشناس پس از او تبدیل شد. اکنون که یک قرن از درگذشت او می گذرد، نام های مشاهیر بسیاری روی قبور این گورستان قدیمی حک شده و انگار تاریخ معاصر فرهنگ و ادب ایران در این گورستان قدیمی آرمیده است؛ از ملک الشعرای بهار، تا فروغ فرخزاد، روح الله خالقی، ابوالحسن صبا و... که همگی در این گورستان 2 هزار و 500 متر مربعی در خاک خفته اند. به جز چهره های مشهور فرهنگ و هنر، خانواده ظهیرالدوله نیز در این گورستان مدفونند. صفاءالدین تبرائیان در کتاب چهره هایی در خاک درباره گورستان ظهیرالدوله آورده است که تعداد در خاک خفتگان این آرامستان 581 نفر است. مزار علی خان ظهیرالدوله، دختر و دامادش کنار هم است. فرشته حاجب و ناصرقلی، نوه های ظهیرالدوله نیز در همین گورستان مدفونند.

خالق آهنگ ای ایران ای مرز پرگهر اینجاست

قدم زدن در سایه سار درختان کهنسال گورستان ظهیرالدوله و تماشای سنگ قبرهای قدیمی محوطه آن، انگار با اشعار و نغمه هایی آشنا از ادبیات و موسیقی معاصر ایران در هم می آمیزد. در گوشه ای از این گورستان متفاوت، به سنگ قبری می رسیم که نام روح الله خالقی موسیقیدان برجسته ایران روی آن نقش بسته و با تماشا نام او گویی نوای آشنای ای ایران، ای مرز پرگهر تمام محوطه گورستان را پر می نماید. کمی آنسوتر، نام ملک الشعرای بهار شاعر پرآوازه معاصر روی سنگ قبر حک شده و اینجاست که شعر ای دیو سپید پای دربند/ ای گنبد گیتی ای دماوند برای بازدیدکنندگان از این گورستان تداعی خواهد شد. از سنگ قبر ملک الشعرای بهار که بگذرید، تماشا نام محمدحسین لقمان ادهم پزشک شناخته شده ای که بیمارستان لقمان تهران را بنا کرد، محمد حسین رهی معیری از غزل سرایان برجسته معاصر، ابوالحسن صبا موسیقیدان و... نیز حال و هوای این گورستان قدیمی را تغییر می دهند.

در گوشه ای از گورستان ظهیرالدوله، شعری آشنا روی یک سنگ قبر سفید حک شده است: اگر به خانه من آمدی/ برای من ای مهربان/ چراغ بیاور/ و یک دریچه/ که از آن به ازدحام کوچه خوشبخت بنگرم. سنگ قبری که خود مثل یک دریچه به تاریخ شعر معاصر ایران است. اینجا آرامگاه فروغ فرخزاد است؛ بانوی شاعری که در سال 1345 بر اثر تصادف درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله در کنار شاعران بزرگ دیگر به خاک سپرده شد.