5 فیلم شاهکار که رابرت ردفورد آن ها را تحسین می نماید - وبسایت دانشجویی

از دهه 1960 که رابرت ردفورد وارد عالم سینما شد و در کنار بزرگی چون مارلون براندو در فیلم تعقیب (The Chase) به کارگردانی آرتورد پن بازی کرد، می شد حدس زد که با بازیگر آینده داری طرف خواهیم شد. چند سال بعد در یکی از جاودانه ترین فیلم های تاریخ سینما یعنی بوچ کسیدی و ساندنس کید (Butch Cassidy And The Sundance Kid) در نقش ساندنس کید و در کنار پل نیومن ظاهر شد و یک راست برای خود جایی در قلب تاریخ سینما باز کرد. از سوی دیگر رابرت ردفورد همان دوران در فیلم های مهیج و تریلرها هم بازی کرد؛ از فیلم همه مردان رییس جمهور (All The Presidents Men) به کارگردانی آل جی پاکولا گرفته که هم بازی داستین هافمن بود تا فیلم نیش (Sting) که خود را دوباره در کنار پل نیومن دید و نشان داد که توانایی بسیاری در ایفای نقش های کمدی هم دارد.

از آن روزگار رابرت ردفورد بی وقفه به کارش در عالم سینما ادامه داده تا به امروز که پا به سن گذاشته و بیشتر فرد مورد احترامی است تا فردی فعال. اما اگر تصور می کنید که او فقط بازیگر پیروزی بوده، سخت در اشتباه هستید. او در سال 1980 با ساختن فیلم مردم معمولی (Ordinary People) و هنرنمایی دونالد ساترلند توانست اثر پیروزی بسازد که شش جایزه اسکار به خانه می برد؛ از جمله جایزه اسکار بهترین فیلم و بهترین کارگردانی که این دومی به خودش تعلق گرفت و از او در عرصه کارگردانی هم آدم پیروزی ساخت. در طول این سال ها او کارگردانی را هم رها نکرد و در سال 2014 آخرین فیلمش را ساخت که اثری مستند بود.

همه این ها در کنار هم باعث شد که رابرت ردفورد در سال 2002 پیروز شود جایزه یک عمر فعالیت هنری را از سوی اعضای آموزشگاه علوم و هنرهای سینمایی دریافت کند و اسکاری دیگر به خانه ببرد. در کنار این جوایز او از مراسم گلدن گلوب گرفته تا از حلقه های منتقدان مختلف جوایز بسیاری دریافت نموده و حتی در عرصه تئاتر هم کارنامه پرباری دارد. اما یکی از مهم ترین فعالیت های او در طول این سال ها همکاری در راه اندازی جشنواره ای به نام ساندنس در آمریکا است؛ جشنواره ای که باعث شده فیلم های مستقل آمریکایی بیشتر به چشم بیایند و کارگردانان و بازیگران گم نام بسیاری به دنیا معرفی شوند. اهمیت همین جشنواره در طول این سال ها، نشان از اعتبار رابرت ردفورد میان اهالی سینما دارد.

1. گنج های سیرامادره (The Treasure Of Sierra Madre)

• کارگردان: جان هیوستون
• بازیگران: همفری بوگارت، والتر هیوستون و تام هولت
• محصول: 1948، آمریکا
• امتیاز سایت IMDb به فیلم: 8.2 از 10
• امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: 100٪

رابرت ردفورد یکی از شمایل های اصلی سینمای وسترن است؛ فقط به خاطر بازی اش در نقش ساندنس کید در فیلم بوچ کسیدی و ساندنس کید اثر جرج روی هیل. پس این که فیلمی با حال و هوای وسترن در بین آثار برگزیده اش وجود داشته باشد، اصلا جای تعجب نیست. از سوی دیگر رابرت ردفورد آدم دغدغه مندی هم به شمار میرود و گنج های سیرامادره یکی از دغدغه مندترین آثار تاریخ سینمای وسترن است.

اگر قرار باشد در دل یک دنیا واقع گرایانه، در پی ماجراهای فلاکت بار عده ای آدم بگردیم که در کوشش هستند زندگی بهتری داشته باشند اما مدام گند می زنند و در بدبختی فرو می روند، کمتر فیلمی امکان برابری با گنج های سیرا مادره را دارد. اصلا به همین علت هم رابرت ردفورد دوستش دارد و ن را یکی از بهترین فیلم های تاریخ سینمای می داند؛ فیلمی که بدون بهره جستن از عناصر فانتزی به ماجراهای مردانی می پردازد که در سفری برای به دست آوردن یک زندگی بهتر، نه تنها به پیروزیت نمی رسند، بلکه بیچاره تر از گذشته با آن سوی ترسناک وجود خود روبه رو می شوند.

موضوع دیگری که فیلم را برای رابرت ردفورد چنین عزیز می نماید، استفاده گیرا از تاثیر سفر بر مردان قصه است. در این جا هم سفر وجود دارد و هم ماجراهایی بسیار. اما موضوع این جا است که خطر اصلی خود آدمیانی هستند که قدم در این سفر گذاشته اند. آن ها چنان در حرص کسب مال به سر می برند که هیچ احتیاجی به حضور دشمنان خونخوار یا دیوان و ددان فانتزی ندارند. خطر درست جایی در وجود آن ها لانه نموده و همین هم فیلم را از دیگر آثار فهرست جدا می نماید. پس گرچه در این جا مفهوم سفر و خطراتی که در طول مسیر پیش می آید، مفهمومی اساسی است اما کارگردان دوست دارد که این مفاهیم را علاوه بر تاکید بر جلوه های بیرونی، درونی کند و به تاثیر آن بر روح و روان شخصیت ها بپردازد. در دستان او ماجراهای پیش روی شخصیت ها وسیله ای است برای آنالیز حالات آدمی که می تواند برای به دست آوردن نفع بیشتر، دست به جنایت بزند.

روند گام به گام تغییر شخصیت ها و تبدیل شدن آن ها به شیطان هایی که فقط به خود می اندیشند، باعث شده تا با یکی از بهترین فیلم نامه هایی روبه رو شویم که تا به امروز به فیلم تبدیل شده است. گنج های سیرامادره را می توان به عنوان فیلمی بدون زمان و مکان در مورد ذات بشری و میل او به انجام جنایت در صورت نرسیدن به شهواتش دید. به همین علت است که این چنین از پس آزمون زمان برآمده و نام خود را به عنوان اثری کلاسیک تثبیت نموده است و به همین علت است که نباید از دیدن نامش در بین آثار محبوب رابرت ردفورد تعجب کرد.

تب طلا و کوشش برای ره صد ساله را یک شبه رفتن، شخصیت های فیلم را از خلق و خوی انسانی دور می نماید و مانند حیواناتی وحشی به جان هم می اندازد. به همین علت فیلم بیشتر متکی به شخصیت ها است و به قول راجر ایبرت داستانش انگار به یکی از رمان های جوزف کنراد تعلق دارد. زمان زیادی از فیلم در دل کوهستان می گذرد و بازگو نماینده کوشش آدم ها برای به دست آوردن طلا است؛ طلایی که نماد طمع و شوریدگی آن ها می شود تا آرام آرام به سمت جنون حرکت نمایند.

مهلک ترین بخش داستان هم همین است: آدم های قصه تا زمانی به هم باور دارند و دل در گروی دیگری بسته اند که این رفاقت نفعی به حال آن ها داشته باشد و گرنه در صورت نهاده شدن هر کدام در برابر خوشبختی دیگری، از هیچ جنایتی فروگذار نیستند. در چنین قابی بازی همفری بوگارت در قالب چنین شخصیتی یکی از برگ های برنده اصلی فیلم است. بوگارت را هیچ گاه چنین مانند گرگی گرسنه ندیده اید. بدبینی و نگاه تیره جان هیوستون بر سرتاسر فیلم سایه افکنده و بازی گروه بازیگران فیلم خیره نماینده است. در این میان بوگارت راهی را می آورد که تا آن موقع احتیاجموده است: خلق شخصیتی که سخت می توان او را دوست داشت یا برای سرنوشتش نگران شد. چنین شخصیت پردازی پیچیده ای علت دیگر علاقه کسی چون رابرت ردفورد به فیلم است.

فیلم گنج های سیرامادره جایزه اسکار بهترین فیلم را در همان سال ربود و به خاطر استفاده از لوکیشن های طبیعی در زمانه ای که حتی وسترن ها هم در استودیو ساخته می شدند، مورد ستایش نهاده شد. ضمن آن که بازی گروه بازیگران فیلم هم خارق العاده است و فیلم برداری چشم نواز آن در همراهی شخصیت ها با مخاطب بسیار موثر از کار درآمده.

دو مرد که پیروز نشده اند دستمزد کار سخت خود را دریافت نمایند و در فقر به سر می برند با پیرمردی روبرو می شوند که ادعا می نماید در کشف و استخراج طلا وارد است. آن ها ابتدا حرف او را باور نمی نمایند اما با دیدن نشانه هایی همراهش می شوند …

2. سانست بلوار (Sunset Blvd)

• کارگردان: بیلی وایلدر
• بازیگران: گلوریا سوانسون، ویلیام هولدن و اریک فن اشتروهایم
• محصول: 1950، آمریکا
• امتیاز سایت IMDb به فیلم: 8.4 از 10
• امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: 98٪

سانست بلوار در هر فهرستی یکی از بهترین فیلم های تاریخ سینما است و این که رابرت ردفورد دوستش داشته باشد، اصلا عجیب نیست. روایت فیلم سانست بلوار به عجیب ترین شکل ممکن آغاز می شود. مردی دمر در استخری افتاده و مرده است. حال صدای همین مرد مرده را می شنویم که قرار است داستانی را روایت کند که به مرگش منجر شده است. فارغ از اینکه این شیوه آغاز یک داستان به قدر کافی گیج گننده و در عین حال مجذوب کننده است، باعث می شود تا من و شمای مخاطب از همان ابتدا سرنوشت شخصیت های داستان را بدانیم؛ پس در این جا، چگونگی نمایش اتفاقات مهم است نه چرایی آن ها.

داستان فیلم سانست بلوار از پیچیده ترین داستان هایی است که در سینمای بیلی وایلدر پیدا می شود. این جا مانند فیلم تک خال در حفره (Ace In The Hole) یا آپارتمان (Apartment) آدم ها درگیر یک موقعیت ثابت نیستند که مدام ابعاد بزرگتری پیدا می نماید؛ بلکه داستانی پر فراز و فرود و در عین حال پیچ در پیچ وجود دارد که تمام حواس مخاطب را طلب می نماید. از سوی دیگر بیلی وایلدر و چارلز براکت نابغه، در طراحی فیلم نامه داستان را به گونه ای پیش برده اند که شخصیت مرد اول داستان با وجود این که از نهاده شدن در موقعیتی خطرناک خبر دارد، نمی تواند از آن خارج شود. همین موضوع قصه فیلم را پیچیده تر می نماید.

عادت نموده ایم که در فیلم های بیلی وایلدر بازی های قابل قبول و گاهی معرکه ای ببینیم. بسیاری از بازیگران بهترین بازی های عمر خود را در فیلمی از او به نمایش گذاشته اند. افرادی مانند جک لمون، والتر متئو یا مرلین مونرو و کرک داگلاس در فیلم های وایلدر درخشیده اند؛ اما شاید بهترین بازی یک بازیگر در کارنامه سینمایی بیلی وایلدر از آن گلوریا سوانسون این فیلم باشد. او چنان نقش یک ستاره دوران صامت سینما را بازی نموده و چنان در قالب زنی افسرده درخشیده است، که با وجود حضور درخشان زنان بازیگری مانند مارلن دیتریش در دیگر آثار بیلی وایلدر، نمی توان این جایگاه را به کس دیگری جز او داد.

فیلم سانست بلوار فیلم تلخی است. داستان زنی که در خانه ای مانند قلعه زندگی می نماید. قلعه ای شبیه به قلعه های قصه های پریان. همان داستان ها که در آن ها قلعه به وسیله هیولا یا اژدهایی مواظبت می شود و شوالیه ای دلیر ضروری است تا پا پیش بگذارد و زن را نجات دهد. اما در این جا خبری از هیولا یا اژدها به شکلی فیزیکی نیست. روحیات خود زن و گذشته ای که داشته باعث شده تا او مانند آن زنان داستانی، در خانه خود بماند و در واقع از چشم دیگران پنهان شود و منتظر شوالیه ای باشد تا او را نجات دهد. شوالیه از راه می رسد اما او کسی نیست که زن منتظرش بوده؛ بلکه انسانی معمولی است که خودش در جستجوی محلی است تا در آنجا پنهان شود. همین توهم زن در نهایت تراژدی پایانی را رقم می زند.

بیلی وایلدر با ساخت سانست بولوار، دوران طلایی سینمای آمریکا و مناسبات ستاره سازی آن را به باد انتقاد می گیرد. ارتباط یک فیلم نامه نویس ناپیروز در لس آنجلس با ستاره سال های دور سینمای صامت، تبدیل به محملی می شود تا نکبت جا خوش نموده زیر زرق و برق کور نماینده هالیوود رو شود و زیر نور تابان فیلم ساز، بر مخاطب عیان شود. فیلم پرتره ای است از شرایط ناجور خالقان آثار سینمایی و کوشش آن ها برای تنظیم کردن افکارشان با احتیاجهای بازار.

آدم های بزرگی در این فیلم حاضر هستند. علاوه بر گلوریا سوانسون و ویلیام هولدن، سیسیل ب دومی فیلم ساز بزرگ آمریکایی در قالب نقش واقعی خود حاضر شده و اریک فن اشتروهایم بزرگ در قالب خدمتکار و راننده شخصیت زن اصلی حضور دارد. علاوه بر همه این ها باستر کیتون افسانه ای هم در نقشی بدون دیالوگ لحظه ای در فیلم حاضر می شود. با وجود این همه بازیگر، سانست بلوار هیچ جایزه اسکار بازیگری نگرفت و سه اسکار بهترین فیلم نامه غیراقتباسی، بهترین طراحی صحنه و بهترین موسیقی متن را به خانه برد.

جو فیلم نامه نویس ناپیروزی است که خیلی سریع احتیاج به پول دارد. او زمانی که در حال فرار از دست طلبکاران خود است به طور اتفاقی وارد خانه نورما دزموند، ستاره دوران صامت هالیوود می شود. نورما عاشق جو می شود و او را کلید بازگشت خود به اوج می داند و جو هم تصور می نماید به یاری او می تواند به پولی برسد …

3. مرد سوم (The Third Man)

• کارگردان: کارل رید
• بازیگران: ارسن ولز، جوزف کاتن و آلیدا ولی
• محصول: 1949، انگلستان
• امتیاز سایت IMDb به فیلم: 8.1 از 10
• امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: 99٪

اگر سری به فهرست فیلم های مورد علاقه رابرت ردفورد بزنید و همه را در فکر خود مرور کنید، متوجه خواهید شد که او از دیدنی آثاری لذت می برد که بازی های درخشانی در آن ها وجود دارد. مرد سوم کارل رید هم یکی از همین فیلم ها است که دست کم دو بازیگری درخشان به وسیله دو استاد را درون خود جای داده؛ یکی بازی معرکه جوزف کاتن و دیگری بازی بی نقص ارسن ولز نابغه.

شاهکار مسلم کارل رید از یک مثلث طلایی در تیم سازنده خود بهره می برد: کارل رید در مقام کارگردان، ارسن ولز به عنوان بازیگر (هنگام دیدنی فیلم محال است که تصور کنید ولز هیچ تاثیری در ساخته شدن فیلم به جز بازیگری نداشته است) و گراهام گرین در مقام نویسنده فیلم نامه. البته که فیلم هم از رمانی به قلم او اقتباس شده است. داستان های گراهام گرین در طول سال ها همیشه به مضحک بودن مناسبات دنیا انسان مدرن و شیوه گذران آن پرداخته است. به این موضوع که چگونه باورهای کورکورانه انسان ها و درک ایشان از پیروزیت و البته مساله امنیت بشر را تا لبه پرتگاه نابودی پیش برده است.

در کتاب مرد سوم هم چنین نگاهی وجود دارد و کارل رید هم از این موضوع استفاده می نماید تا فیلم خود را بسازد. دو نگاه در طول فیلم به موازات هم پیش می روند؛ یکی نگاهی معصومانه به دنیا که هنوز هم به خوبی ها و نیکی باور دارد و دیگری نگاهی کاملا بدبینانه که انسان را حقیر می پندارد. به نظر می رسد که سازندگان نگاه بدبینانه را واقع گرایانه تر می دانند و تراژدی هم به همین علت رخ می دهد اما اگر نیک بنگریم متوجه خواهیم شد در لایه های پنهان اثر هر دوی این دیدگاه ها محکوم است و سازندگان دنیا را پیچیده تر از این حرف ها می دانند که بتوان آن را با چند جمله ساده خلاصه کرد.

بازی موش و گربه شخصیت های اصلی یکی از مجذوب کنندهیت های فیلم است؛ یکی در پی دوستی است که تصور می نماید مرده و دیگری هم کوشش می نماید که از دست قانون فرار کند و از ویرانی ناشی از جنگ برای خود وسیله ای بسازد تا پولی به جیب بزند. همین بازی موش و گربه سبب می شود که برخورد آن دو دیدگاه متضاد بیشتر جلوه کند. حتی این دو دیدگاه متضاد به شیوه روایتگری اثر هم اضافه شده است؛ در ابتدا با حضور قطب مثبت ماجرا همه چیز خوب پیش می رود و حتی در جاهایی کمدی هم می شود اما با افزایش سایه سنگین قطب منفی داستان، فیلم لحظه به لحظه تلخ تر می شود تا در نهایت آن سکانس با شکوه پایانی و نگاه خیره جوزف کاتن به آلیدا ولی شکل بگیرد.

شخصیت هری لایم با بازی ارسن ولز از شناخته شده ترین شخصیت های تاریخ سینما است و سکانس چرخ و فلک فیلم هم از معروف ترین های آن. در همین سکانس ولز به شکلی بداهه یکی از معروف ترین دیالوگ های تاریخ سینما را می گوید و به وسیله آن مانیفست و نوع نگاه شخصیتش به زندگی را در قالب چند جمله و به شکلی کاملا موجز بیان می نماید. تصور می کنم که در صورت نبود همین چند جمله در باب دموکراسی در سوییس و جنگ در ایتالیای دوران رنسانس، این شخصیت چیزی کم داشت و هیچ گاه به این شکل در تاریخ سینما ماندگار نمی شد.

علاوه بر رابرت ردفورد گفته می شود که برادران کوئن و فیلمبردارشان بری ساننفیلد، حین ساختن فیلم دهشت زده (Blood Simple) مدام این شاهکار کارل رید را در کنار یکدیگر دیدن نموده اند. در هر دو فیلم با افرادی روبرو هستیم که به اشتباه تصور می نمایند یکی از نزدیکانشان مرده است و در ادامه متوجه می شوند که اشتباه نموده اند و این موضوع نشان از ماندگاری فیلم کارل رید و تاثیر آن بر کارگردان پست مدرن سینما دارد.

هالی نویسنده داستان هایی درجه دو است که پس از جنگ دنیای دوم به وین ویران می رود تا اثری از دوست قدیمی خود هری لایم پیدا کند. او متوجه می شود که دوستش همان روز در یک تصادف رانندگی کشته شده است. در مراسم تدفین هری و پس از آن، هالی چیزهایی می فهمد که شک او را برمی انگیزد؛ چیزهایی که باعث می شود او فکر کند که شاید هری لایم زنده باشد …

4. همه چیز درباره ایو (All About Eve)

• کارگردان: جوزف ال منکه ویچ
• بازیگران: بتی دیویس، آن بکستر و جرج سندرز
• محصول: 1950، آمریکا
• امتیاز سایت IMDb به فیلم: 8.2 از 10
• امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: 99٪

اگر در فیلم مرد سوم شاهد حضور و درخشش دو بازیگر مرد هستیم، در این جا دو بازیگر زن خودی نشان داده اند و فیلم همه چیز درباره ایو را به یکی از آثار نمونه ای تاریخ سینما تبدیل نموده اند. بتی دیویس و آن بکستر در این جا چنان درخشیده اند که باید همه چیز درباره ایو را صاحب دو تا از بهترین بازی های تاریخ سینما دانست و از آن جایی که رابرت ردفورد از دیدنی بازی های درخشان لذت می برد، حضور این فیلم در این فهرست اصلا چیز عجیبی نیست. از آن سو کارگردانی جوزف ال منکه ویچ هم بی نقص است. پس با فیلمی طرف هستیم که نبوغ سازندگانش هم در برابر دوربین و هم پشت آن قابل ردگیری است.

خیلی ها از بتی دیویس در کنار افرادی مانند اینگرید برگمن به عنوان بهترین بازیگر زن تاریخ سینما نام می برند. بازیگری که همه نوع نقشی در کارنامه خود دارد و چنان در همه آن ها می درخشید که به ستاره ای بی همتا در زمان سینمای کلاسیک آمریکا تبدیل شد. او زودتر از هم نسلان خود قدر نقش های پیچیده و زنان بالغ و پا به سن گذاشته را دانست و به جای آن که بر حضور در نقش دختران جوان اصرار داشته باشد، تبدیل به بازیگری شخصیت پرداز شد که توانایی بازیگری در هر نقشی را دارد. درست مانند رابرت ردفورد که او را بیشتر در نقش مردان بالغ سراغ داریم تا جوانان کله شق.

داستان فیلم حول زندگی بازیگر مطرحی به نام مارگو چاننینگ در برادوی می شود که با ورود فردی به زندگیش، همه چیزش به هم می ریزد. آن زن که ایو نام دارد، شیفته بازیگری مارگو چانینگ است و به همین علت هم در ابتدا بسیار متقاعد نماینده و بی آزار به نظر می رسد. بتی دیویس نقش مارگو را بازی می نماید؛ ستاره تئاتری که هواداران بسیاری دارد. یکی از آن ها بیشتر از همه او را تحسین می نماید. این زن آهسته آهسته به درون حلقه دوستان وی راه پیدا می نماید تا این که در نهایت به رقیب مارگو تبدیل می شود. مارگو شخصیت یک ستاره را دارد. او یک حرفه ای تمام عیار است و از بازیگری لذت می برد اما ایو چنین نیست و دوست دارد هر چه سریع تر به اوج پیروزیت برسد. تفاوت این دو شخصیت و تفاوت نگاه آن ها به مقوله بازیگری و در نهایت تفاوت نگاه در شیوه زندگی درام را جلو می برد. آن بکستر نقش ایو را بازی می نماید.

بازیگران دیگر فیلم هم همگی در نقش خود عالی هستند. جرج سندرز، تلما ریتر، سلست هولم، هیو مارلو و مرلین مونرو در یکی از اولین نقش آفرینی هایش. بسیاری از آن ها با همین فیلم نامزد دریافت جایزه اسکار شدند (فیلم همه چیز درباره ایو در مجموع نامزد دریافت 14 جایزه اسکار شد) رکوردی که فقط فیلم تایتانیک (Titanic) و لا لا لند (La La Land) توانسته اند با آن برابری نمایند.

پر بیراه نیست اگر بازی آن باکستر در نقش ایو و بتی دیویس در نقش مارگو را بهترین بازی کارنامه هر دو بنامیم. به ویژه درباره بتی دیویس که آن قدر بازی درخشان در کارنامه دارد که چنین داوری را سخت می نماید. او در فیلم همه چیز درباره ایو هم توانست قدرت های یک زن پیروز را به تصویر بکشد و هم ضعف هایش در تنهایی را. این حرکت میان دو طیف مختلف از یک شخصیت و اجرای بی نقص آن ها باعث می شود که چنین داوری سختی داشته باشیم.

فارغ از همه این ها داستان فیلم به عوض شدن نسل ها هم اشاره دارد؛ این که بالاخره نسل قبل باید جای خود را به نسل آینده دهد و قبول کند که دورانش تمام شده است اما اعتبارش به رفتارش بستگی دارد. گرچه فیلم ساز آشکارا سمت بازیگر قدیمی می ایستد و جایگاه بازیگر جدیدتر را زیر سوال می برد اما نمی توان منکر این موضوع شد که چنین دیدگاهی در زیرلایه های متن در جریان است و شاید یکی از دلایل شیفتگی رابرت ردفورد به فیلم هم همین نکته باشد.

ایو شیفته بازیگری ستاره تئاتری در برادوی به نام مارگو چانینگ است. او آهسته آهسته به وی نزدیک می شود. در ابتدا صرفا یک هوادار سمج است که به حلقه دوستان یک ستاره راه پیدا نموده. سپس به عنوان منشی مارگو کار می نماید و رفته رفته هنر بازیگری را زیر نظر او یاد می گیرد تا اینکه به رقیبی برای وی تبدیل می شود اما …

5. هشت و نیم (1/2 8)

• کارگردان: فدریکو فلینی
• بازیگران: مارچلو ماستوریانی، کلودیا کاردیناله و آنوک آیمه
• محصول: 1963، ایتالیا
• امتیاز سایت IMDb به فیلم: 8 از 10
• امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: 98٪

به هر فهرستی پیرامون انتخاب بهترین فیلم های تاریخ سینما که بنگری، هشت و نیم فلینی جایی ثابت در آن دارد. اصلا بسیاری آن را بهترین فیلم ایتالیایی تاریخ سینما می دانند. از سوی دیگر این فیلمی است درباره دغدغه های یک هنرمند و فیلم ساز. رابرت ردفورد هم که خودش فیلم ساز است و هنرمند. پس طبیعی است که هشت و نیم جز آثار برگزیده اش باشد و از آن به عنوان یکی از 5 فیلم محبوب عمرش یاد کند.

فدریکو فلینی کار خود را در دوران نئورئالیسم به عنوان نویسنده آغاز و این چنین سابقه کار با بزرگان آن دوران سینمای ایتالیا را پیدا کرد. جنبش سینمایی نئورئالیسم پاسخی بود به ویرانی های پس از جنگ دوم دنیای در کشور ایتالیا. ایتالیایی ها که تاریخشان به خوبی نشان می دهد می دانند چگونه از جنگ و چرک و خون زیبایی بسازند، بر این باور بودند که هیچ نمایشی از هنر نمی تواند به میزان نمایش خود واقعیت، بی رحمی این جنگ را نمایش دهد. پس دوربین خود را برداشتند و از آن موقعه فیلم ساختند.

سال ها گذشت و آبادانی جای ویرانی را گرفت. حال فیلم سازان آن دوران آغاز کردند به تعریف کردن داستان این آبادانی ها. فیلم سازی مانند فدریکو فلینی هم کوشش کرد که داستان هایی از دغدغه هایش بگوید؛ از زندگی زیسته اش و از دل مشغولی هایش. چنین دورانی بود که به جولان دادن مدرنیست ها در سینمای ایتالیا منجر شد؛ فیلم سازانی که به مکث بر شخصیت ها و دغدغه هایشان بیش از انگیزه های بیرونی و داستان هایی پر فراز و فرود اهمیت می دادند و قصه هایی تعریف می کردند که بیست سال پیش جایی در سینما نداشت.

فدریکو فلینی در فیلم هشت و نیم هنرمندی را در مرکز قاب خود قرار می دهد که دچار یک نوع خلسه ی قبل از خلق اثر هنری است. او از میان خاطراتش می گذرد و هر چه داشته و نداشته را به یاد می آورد تا پرسشی اساسی را پاسخ دهد: آیا همه آن چه که به دست آورده او را شادمان نموده است؟ آیا خلق اثر هنری به زندگی او معنا داده؟

و فدریکو فلینی نیک می داند که برای این پرسش ها پاسخی قاطع وجود ندارد و خوشبختانه هیچ پاسخ سرراستی هم نمی دهد. شخصیت برگزیده او مدام در تفکراتش غوطه ور است و به هر لحظه زندگی اش چنگ می زند تا شاید جوابی بیابد اما این خود زندگی است که با تمام عظمتش جریان دارد و او را با خود می برد. در چنین چارچوبی است که فیلم هشت و نیم به سینمای سوررئالیسم پهلو می زند و فضایی هذیانی خلق می نماید که موتور محرکش، فکریات شخصیت اصلی است.

بازی مارچلو ماستوریانی در قالب نقش اصلی فیلم هشت و نیم، یکی از ماندگارترین هنرنمایی ها در تاریخ سینما است. او به خوبی توانسته که خود را در فضایی هذیانی که فدریکو فلینی طراحی نموده جا بیاندازد. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می نماید که توجه کنیم تمام بار عاطفی داستان بر شانه های شخصیت او است؛ در چنین شرایطی اگر پای بازیگر بلغزد، فیلم هم از دست رفته است. ماستوریانی با این نقش آفرینی به نمادی برای تمام هنرمندانی تبدیل شد که در دغدغه های خود غوطه ور هستند و سر در گریبان به راه خود ادامه می دهند. هشت و نیم معروف ترین فیلم فدریکو فلینی هم هست. این نکته زمانی جالب می شود که توجه کنیم او نزدیک به 10 شاهکار مسلم در پرونده سینمایی خود دارد.

گفتیم که فلینی در مهم ترین فیلمش دغدغه های خود را به عنوان یک هنرمند در قالب یک شخصیت کارگردان ریخته تا بحران های روانی هر هنرمندی را حین خلق یک اثر هنری به تصویر بکشد. از این منظر این شخصی ترین فیلم او است اما قدرت تصویرگری فلینی باعث شده تا برای درک فیلم احتیاجی نباشد تا حتما یک هنرمند باشیم. هشت و نیم منبع الهام بسیاری از فیلم های پس از خود است. از خاطرات استارداست (Stardust Memories) اثر وودی آلن تا سینکداکی، نیویورک (Synecdoche, New york) از چارلی کافمن یا هامون داریوش مهرجویی.

کارگردانی به نام گوییدو آنسلمی در حین ساخت یک فیلم درگیر خاطرات خود از کودکی تا زمان حال می شود.

منبع: Faroutmagazine